Napoléon đều hành động một cách không tự giác và phi luận lý. Nhưng đến
khi sự đã rồi, các sử gia mới rút ra những chứng cứ phức tạp và lắt léo để
chứng minh tài tiên đoán cuả các vị tướng lĩnh thiên tài, chứ thực ra họ chỉ là
những tay sai thấp hèn nhất và bị động nhất trong số tất cả những công cụ vô
ý thức của những biến cố lịch sử thế giới.
Người cổ đại đã để lại cho chúng ta những áng sử thi gương mẫu trong đó
bao nhiêu ý nghĩa của lịch sử chung quy đều nằm trong các nhân vật anh
hùng: và cho đến ngày nay chúng ta vẫn chưa quen nghĩ rằng cái thứ quan
niệm lịch sử kia chẳng có giá trị gì đối với những người ở thời đại ta cả.
